Pse shqiptarët nuk e lënë tjetrin rehat?

Në çdo shoqëri ekziston një kufi i padukshëm mes individit dhe komunitetit. Në disa vende ky kufi respektohet me përpikmëri; në të tjera ai shpesh tejkalohet, shpërfillet, madje shkelet me vetëdije. Shqipëria, si shumë shoqëri të vogla ballkanike, duket ende e ngecur në një kulturë ku privacia, zgjedhjet personale dhe qetësia individuale janë gjithnjë të ekspozuara ndaj syrit dhe mendimit të të tjerëve.

Nëse do ta vendosnim në një analizë të ftohtë, gazetarie, pyetja kryesore do të ishte: pse shqiptarët e kanë kaq të vështirë të lënë tjetrin rehat?

Në Shqipëri komunitetet janë të vogla, lidhjet familjare të dendura, dhe distanca sociale pothuajse inexistente. Në një terren të tillë është e lehtë të krijohet iluzioni se “të përkasësh” nënkupton të dish dhe të komentosh çdo gjë.
Kjo është karakteristikë e popujve që kanë jetuar nën tension historik, nën kontroll politik, dhe nën pasiguri ekonomike: survejimi social bëhet një lloj mekanizmi vetëmbrojtjeje.

Bret Baier do të thoshte se kjo është një “dinamikë komunitare e trashëguar” e kuptueshme historikisht, por problematike në një shoqëri moderne.

Ekziston një vijë e hollë midis interesit të mirë dhe ndërhyrjes. Shqiptarët shpesh e kalojnë këtë vijë pa vetëdije.
Pyesin për rrogën, për lidhjen, për jetën personale, për planet  jo për keqdashje, por nga një lloj kureshtjeje që i ka mbijetuar epokave.

Por në shoqëritë e konsoliduara demokratike, pyetjet e tilla konsiderohen shkelje e privatësisë, ndërsa tek ne ende shihen si “biseda normale”.
Rezultati? Njerëzit e ndjejnë se janë nën vëzhgim të përhershëm.

Në një treg të vogël mundësish, shpesh çdo arritje shoqërohet me dyshime, dhe çdo dështim me koment publik.
Shqiptarët rriten në një kulturë ku krahasimi është normë, jo përjashtim.
“Kush e ka më mirë?”, “Si e bëri ai?”, “Pse ai dhe jo unë?” këto janë pyetje që e ushqejnë nevojën për të ditur, komentuar dhe gjykuar jetën e tjetrit.

Kjo kthehet në presion social, sidomos tek të rinjtë, të cilët nuk kërkojnë më të jenë vetvetja, por të mos bien në shënjestër të opinioneve.

Në shumë vende perëndimore, privacia është e garantuar nga norma të forta kulturore dhe ligjore. Në Shqipëri, koncepti i privatësisë është relativ.
Fqinjët hyjnë e dalin në shtëpi pa paralajmërim, familjarët mendojnë se kanë të drejtë mbi vendimet e tua, ndërsa rrjetet sociale janë shndërruar në tribunë gjykimi.

Kjo vjen nga një kulturë ku individi nuk trajtohet si një njësi e pavarur, por si pjesë e një kolektivi që mendon se ka të drejtë të ndërhyjë.

Shpesh njerëzit gjykojnë të tjerët për të shmangur vështrimin drejt vetes.
Në Shqipëri, komentimi i jetës së tjetrit shërben shpesh si mënyrë për të mos u marrë me problemet personale, ekonomike apo emocionale.

E vërteta është se atje ku mungon besimi tek sistemi, tek institucionet dhe tek vetja, njerëzit kërkojnë kontroll te ajo që kanë pranë  dhe fatkeqësisht, kjo është jeta e njëri-tjetrit.

 

Po. Por ndryshimi nuk vjen përmes fjalëve, por përmes rritjes së përgjegjësisë individuale dhe kulturore.
Shqipëria ka një brez të ri që e kupton rëndësinë e kufijve personalë, të punës, të privatësisë dhe të autonomisë. Këta të rinj e sfidojnë modelin e vjetër.

Dhe nëse Shqipëria do të ecë drejt modernitetit, duhet të fillojë pikërisht këtu: duke e lënë më shumë njëri-tjetrin rehat.

Nga Mikael Dukaj