Fatos Nano

Në rubrikën Gjurmëtarët do të flasim për Fatos Nanon.
Më 31 tetor 2025, Shqipëria humbi një nga figurat më të rëndësishme të tranzicionit politik pas komunizmit  Fatos Nanon, ish-kryeministër dhe themelues i Partisë Socialiste. Në moshën 73-vjeçare, ai u nda nga jeta pas një sëmundjeje të rëndë, duke lënë pas një trashëgimi të gjerë politike, intelektuale dhe njerëzore. Nano ishte një ndër personazhet më kompleksë të jetës publike shqiptare  një politikan me vizion, me kontradikta, por edhe me një finesë të rrallë në mënyrën si e shihte pushtetin dhe dorëzimin e tij. Fatos Thanas Nano lindi në Tiranë, më 16 shtator 1952, në një familje me tradita qytetare dhe arsimdashëse. Ai studioi Ekonomi Politike në Universitetin e Tiranës, ku më pas dha edhe mësim si pedagog. Me një mendje analitike dhe prirje për debat, ai spikati herët për mënyrën si kombinonte ekonominë me politikën. Në fillim të viteve ’90, teksa regjimi komunist po shembej, Nano u përfshi në proceset e transformimit të vendit. Ai ishte ndër figurat që morën përsipër sfidën e përballjes me realitetin e ri demokratik. Në vitin 1991, në periudhën më të vështirë të vendit, u emërua Kryeministër i Shqipërisë, duke u përpjekur të menaxhonte krizën ekonomike dhe politike që shoqëroi rënien e sistemit. Në 1991 ai themeloi Partinë Socialiste të Shqipërisë (PSSh), si pasardhëse e reformuar e Partisë së Punës. Për shumë shqiptarë, Nano përfaqësonte atë brez të ri politikanësh që kërkonte të ndante të shkuarën ideologjike nga e ardhmja pluraliste. Megjithatë, rruga e tij nuk ishte e lehtë. Në vitin 1993, ai u arrestua dhe u dënua për “abuzim me detyrën”, një proces që më vonë u konsiderua nga shumë analistë si politik. Nano kaloi katër vjet në burg, por nga aty arriti të mbante gjallë ndikimin e tij në politikën shqiptare, duke u kthyer pas vitit 1997 në krye të qeverisë pas fitores së socialistëve. Në mandatin e tij të dytë dhe të tretë (1997-1998, 2002-2005), Nano u përpoq të modernizonte administratën publike, të forconte marrëdhëniet me Bashkimin Europian dhe të stabilizonte ekonominë pas trazirave të vitit ’97. Ishte njeri që e donte debatin, që përdorte ironinë dhe kulturën politike si armë, dhe që shpesh e shihte politikën jo si luftë për pushtet, por si art të kompromisit. Në vitin 2005, pas humbjes në zgjedhjet parlamentare, Nano dha dorëheqjen nga drejtimi i Partisë Socialiste, duke hapur rrugën për një gjeneratë të re. Ajo që e dallonte nga shumë politikanë të tjerë ishte mënyra si dinte të tërhiqej me dinjitet, pa u kapur pas karriges, diçka që e bëri të respektohej edhe nga kundërshtarët e tij politikë. Fatos Nano do të kujtohet si një figurë me shumë faqe  intelektual, reformator, politikan me temperament, por edhe njeri që dinte të reflektonte. Ai nuk ishte i përsosur, dhe karriera e tij pati ngritje e ulje, polemika e përplasje, por mbetet i pazëvendësueshëm në historinë e pluralizmit shqiptar. Në një kohë kur shumë politikanë nuk e njohin kufirin e pushtetit, Nano kishte një meritë të madhe: ai dinte të largohej kur humbiste. Dhe ndoshta kjo është një nga mësimet më të vlefshme që la pas për politikën shqiptare  se humbja nuk është fundi, por fillimi i një reflektimi të domosdoshëm.